Karotis arter (Şah damarı hastalığı) nedir?
Karotis arter hastalığı, boyun bölgemizdeki beyne kan taşıyan “şah damarı” olarak da bilinen damarların daralması ya da pıhtı atmaya bağlı olarak tıkanması durumudur. Genellikle bu damarların içinde yağ birikmesiyle oluşur. Yağ birikmesine bağlı olarak damarlar daralır ve beyne giden kan miktarı azalır. Bu durum hayati organların oksijen ile yeterince beslenememesine ve felç riskinin artmasına aracılık eder. Çoğu kişi uzun süre hiçbir belirti fark etmeyebilir. Yaşam tarzı değişiklikleri, ilaçlar ve ihtiyaç halinde yapılacak ameliyat ile şah damarı hastalığı tedavi edilebilir.
Karotis arter belirtileri nelerdir?
Erken dönem belirtiler
- Genelde uzun süre hiçbir belirti vermez.
- Ara ara baş dönmesi hissedilir.
- Gözlerde aniden kararma olabilir.
- Yürürken ya da ayakta dururken denge kaybı yaşanabilir.
- Kısa süreli konuşma bozuklukları görülebilir.
- Kafada hafif bir dalgınlık ya da boşluk hissi olabilir.
Geç dönem belirtileri (Veya felç öncesi uyarı işaretleri)
- Yüzün bir tarafı aniden düşebilir ya da hissizleşebilir.
- Bir kol ya da bacakta ani güç kaybı yaşanabilir, genellikle vücudun tek tarafında olur.
- Konuşma aniden bozulur, kişi ne söyleyeceğini bilemez ya da kelimeleri karıştırır.
- Bir gözde aniden görme kaybı ya da bulanık görme olabilir.
- Şiddetli ve alışılmadık bir baş ağrısı başlayabilir.
- Yürümede zorlanma ya da ani düşmeler görülebilir.
Karotis (şah damarı tıkanıklığı) sebepleri nelerdir?
Şah damarı tıkanıklığının oluşmasında birden fazla etken rol oynar. Bazı faktörler yaşam tarzıyla ilgiliyken, bazıları ise kişinin genetik yapısından kaynaklanır. Aşağıda Sağlık Bakanlığı’nın da raporunda belirttiği en sık görülen şah damarı tıkanıklığı sebepleri sıralanmıştır.
- Yüksek tansiyon
Tansiyon uzun süre yüksek olursa damar duvarlarına zarar verir ve plak oluşumunu hızlandırır. - Yüksek kolesterol
Kandaki kötü kolesterol (LDL) damar duvarlarına yapışır ve zamanla birikerek damarları daraltır. - Sigara içmek
Sigara, damarların iç yüzeyini tahriş eder. Bu da plak oluşumunu kolaylaştırır ve damarların tıkanmasına yol açar. - Diyabet (şeker hastalığı)
Kan şekeri uzun süre yüksek kalırsa damarlar zarar görür ve damarların tıkanma riski artar. - Sağlıksız beslenme
Aşırı yağlı, tuzlu ve şekerli besinler kolesterolü ve tansiyonu yükselterek damar sağlığını bozar. - Hareketsiz yaşam
Hareketsiz bir yaşam kilo alımına, tansiyona ve kötü kolesterole yol açar. - Fazla kilo
- Aşırı kilo, kalp ve damar sistemine yük bindirir ve damarlarda hasar riskini artırır.
- Ailede kalp-damar hastalığı öyküsü
Ailede kalp hastalığı ya da felç geçiren biri varsa karotis arter tıkanıklık riski daha yüksek olabilir. - İleri yaş
Yaş ilerledikçe damarlar esnekliğini kaybeder ve plak oluşumu kolaylaşır. - Stres
Uzun süreli stres, tansiyonu yükseltir ve kötü alışkanlıkları (sigara, sağlıksız yeme) tetikleyebilir. - Aşırı alkol tüketimi
Çok fazla alkol, tansiyonu ve kandaki zararlı yağ oranını artırabilir. - Daha önce kalp hastalığı ya da felç geçirmiş olmak
Daha önce bu tür rahatsızlıklar yaşayan kişilerde karotis tıkanıklığı gelişme riski daha fazladır.
Şah damarı tıkanıklığı için risk faktörleri nelerdir?
Çalışmalar aşağıdaki risk faktörlerinin şah damarı tıkanıklığını kolaylaştırdığını göstermektedir.
- Sürekli yüksek tansiyon
- Kanda yüksek kötü kolesterol (LDL)
- Uzun süreli sigara kullanımı
- Kontrolsüz şeker hastalığı (diyabet)
- Daha önce felç geçirmiş olmak
- Obezite veya fazla kilo
- Günlük hareketsiz yaşam tarzı
- Yağlı ve dengesiz beslenme
- Koroner kalp hastalıkları öyküsü
- Ailede felç veya damar hastalığı bulunması
- 65 yaş ve üzeri olmak
- Uzun süreli stres ve gerginlik
- Aşırı ve düzenli alkol tüketimi
- Erkek cinsiyette olmak
- Kronik böbrek yetmezliği öyküsü
Şah damarı tıkanıklığı (karotis arter) tanısı nasıl konur?
Boynumuzdaki şah damarları, beyne giden en önemli kan yollarıdır. Bu damarlarda daralma ya da tıkanıklık varsa, olumsuz tablo çoğu zaman belirti vermeden ilerleyebilir ve ciddi riskler oluşturabilir. Bu yüzden tanı koymak için kullanılan yöntemler hem damarın içini görmek hem de kan akışını değerlendirmek üzerine kuruludur. Doktorlar genellikle önce basit muayenelerle başlar, ardından gerekli görürse daha ileri görüntüleme testlerine yönlenir.
Fiziki muayene
Karotis arter hastalığının ilk ipuçları genellikle basit bir fiziki muayene sırasında fark edilir. Doktor, boynunuzda damarların geçtiği yerleri stetoskopla dikkatlice dinler. Eğer damarda bir daralma varsa, kanın zorlanarak geçmesinden kaynaklanan “üfürüm” adı verilen bir ses duyar. Bu ses, karotis arter içinde daralma olabileceğinin erken bir işaretidir. Aynı zamanda nörolojik belirtileriniz, kas gücünüz, görme, konuşma ve denge gibi beyin fonksiyonlarınız da doktorunuz tarafından değerlendirilir. Fiziki muayene, daha belirleyici olan diğer testler için yol gösterici olan ilk adımdır.
Karotis renkli doppler ultrason
Karotis renkli doppler ultrason, boyundaki şah damarlarının iç yapısını ve kan akış hızını değerlendirmek için ses dalgaları kullanan, son derece güvenli ve ağrısız bir görüntüleme yöntemidir. Radyasyon içermez ve özel bir jel yardımıyla cilt üzerinden uygulanır. İşlem sırasında, damar içinden geçen kan akımı renkli olarak ekrana yansıtılır; bu sayede damarda bir daralma ya da tıkanıklık varsa, kanın hızında yavaşlama ya da akışta düzensizlik (türbülans) gibi belirtiler net şekilde izlenebilir.
Bu yöntem, karotis damar hastalıklarının erken teşhisi için en etkili ve en sık tercih edilen tanı araçlarından biridir. Özellikle felç riski taşıyan hastalarda, ciddi bir müdahale gerekmeden önce ilk adım olarak önerilir.
Prof. Dr. Hüseyin Okutan, kendi kliniğinde uyguladığı karotis renkli doppler ultrason ile, şah damar hastalığını %100’e yakın oranda belirlemektedir. Karotis arter tıkanıklığı tedavisi alanında Antalya’da hizmet veren kliniğimiz ile iletişime geçerek randevu alabilirsiniz.
Manyetik rezonans anjiyografi (MRA)
MRA, damarları detaylı şekilde görüntülemek için manyetik alan ve radyo dalgalarının kullanıldığı bir yöntemdir. Genellikle kontrast madde verilmeden yapılır, bu da böbrek sorunu olan hastalar için avantajlı bir durumdur. MRA yapılan incelemede, karotis damarlarının yapısı, tıkanıklık olup olmadığı ve kanın akış hızı net şekilde görülür. Radyasyona maruz kalmayacağınız için riskli bir uygulama değildir. Doktorlar özellikle damarın içinde oluşan plakları ve daralma derecesini daha ayrıntılı görmek istediklerinde bu yöntemi tercih eder.
Bilgisayarlı tomografik anjiyografi
Damarların üç boyutlu görüntülerini oluşturmaya yarayan bir tekniktir. Genellikle kol damarına kontrast madde (boya) verilir ve ardından tarama yapılır. Bu yöntem, karotis damarlarındaki daralma ya da tıkanıklığın ne kadar ciddi olduğunu milimetrik olarak gösterir. Hızlı sonuç vermesi ve yüksek çözünürlük sunması sebebiyle acil durumlarda ya da cerrahi planlamada oldukça kullanışlıdır.
Beyin anjiyosu (Beyin anjiyografi)
Bu yöntem, damarları en net gösteren tekniklerden biridir ve genellikle diğer testler yetersiz kaldığında yapılır. Kasık ya da kol damarından ince bir kateter yerleştirilir ve özel bir boya maddesi verilerek damarlardaki tıkanıklıklar doğrudan X-ray ile izlenir. Kısmen cerrahi bir işlem ile gerçekleştirilen bu uygulamada daha ayrıntılı ve kesin sonuçlara ulaşmak mümkündür. Beyne giden damarların tüm detayları, daralma olan bölgeler ve kanın nasıl aktığı tam olarak görülebilir. Özellikle bazı cerrahi girişimlerden ve stent uygulamalarından önce yararlanılan bir tekniktir.
Karotis arter (şah damarı hastalığı) tedavisi nasıl yapılır?
Şah damarı hastalığında tedavi, damardaki daralmanın derecesine ve hastanın genel sağlık durumuna göre planlanır. Amaç, beyne giden kan akışını güvenli şekilde sağlamak ve felç riskini en aza indirmektir.
Yaşam tarzı değişiklikleri
Karotis arter damarında daralma henüz çok ilerlememişse, vücudu doğru alışkanlıklarla desteklemek yeterli olabilir. Kalp dostu beslenme, sigarayı bırakmak, bol su içmek, düzenli egzersiz yapmak ve tansiyonla kolesterolü kontrol altına almak, beyne giden damarları korumada tahmin edilenden çok daha etkilidir. Harvard Health’e göre, sadece sigarayı bırakmak bile felç riskini neredeyse yarı yarıya azaltabiliyor. Küçük gibi görünen bu adımlar, aslında hastalığın ilerlemesini durdurabilecek en temel kalkanlardan biri.
İlaç tedavisi
Karotis tıkanıklığı olan pek çok kişi için ilaç tedavisi, ameliyatsız güçlü bir koruma sağlar. En sık kullanılan ilaçlar, kanı incelten (örneğin aspirin), kötü kolesterolü düşüren (statinler), tansiyonu ve kan şekerini kontrol eden ilaçlardır. Amerikan Kalp Derneği’ne göre bu ilaçlar, inme geçirme riskini büyük ölçüde azaltır. İlaçlar sadece sayılarıyla değil, birlikte çalışarak oluşturdukları etkiyle hayat kurtarıcıdır. Doğru ilaçlarla, pek çok kişi uzun yıllar boyunca felç riski olmadan sağlıklı yaşayabilir.
Karotis (şah damarı) ameliyatı; karotis endarterektomi
Tıkanıklık ciddiyse, damar içeriden temizlenebilir. Eğer damar tıkanıklığı %70’in üzerindeyse ve kişi daha önce geçici felç geçirmişse, en etkili yöntemlerden birisi karotis endarterektomi işlemidir. Bu işlemle damar açılır, biriken plaklar çıkarılır ve kan akışı rahatlatılır. British Stroke Association verilerine göre bu işlem, zamanında yapıldığında felç riskini %60’a kadar azaltabilir. Korkutucu görünse de, deneyimli ellerde kısa sürede tamamlanan ve hastaların yaşam kalitesini ciddi şekilde artıran bir operasyondur. Özellikle şah damarı hastalığı semptomları olan hastalarda oldukça başarılı sonuçlar verir.
Karotis arter stent tedavisi
Bazı kişiler açık ameliyat için uygun olmayabilir. Ya yaşları ileridir ya da başka sağlık sorunları vardır. Bu durumda stent işlemi devreye girer. Kasık damarından girilerek daralmış bölgeye ulaşılır ve oraya ince bir metal ağ (stent) yerleştirilir. Bu yapı damarın açık kalmasını sağlar ve beyne kan akışını düzenli hâle getirir. Mayo Clinic’e göre bu yöntem, özellikle yüksek riskli hastalarda oldukça güvenlidir. Üstelik hastanede kalış süresi de çok daha kısadır.
Şah damarı stent (karotis stent) fiyatları ne kadar?
Sağlık Bakanlığı kurallarına göre internet ortamında net fiyat vermek doğru değildir. Karotis stentleme işleminin fiyatı; kullanılacak stentin kalitesine, hastaya uygulanacak ek işlemlere, hastanenin sunduğu hizmetlere ve hekimin fiyat politikasına göre değişiklik gösterebilir. Bu nedenle şah damarı stent (karotis stent) fiyatları kişiye ve duruma göre farklılık gösterebilir. En doğru ve güncel bilgiyi almak için muayene olmak gerekir. Şah damarı stent uygulaması hakkında bilgi almak ve değerlendirme için Prof. Dr. Hüseyin Okutan Kliniği ile iletişime geçebilirsiniz.
Düzenli takip ve izleme
Damar darlığı henüz riskli seviyede değilse ve kişi belirti göstermiyorsa, hemen müdahale gerekmeyebilir. Ancak bu, ‘bir şey yapmaya gerek yok’ anlamına gelmez. Bu hastalar belirli aralıklarla ultrasonla izlenir, yaşam tarzı düzenlenir ve ilaçlarıyla kontrol altında tutulur. Her kontrolde damarın durumu yeniden değerlendirilir. Amerikan Ulusal İnme Derneği’ne göre bu yaklaşım, gereksiz ameliyatları önlemek ve zamanında müdahale edebilmek için oldukça değerlidir. Erken fark edilen her değişim, büyük bir felcin önüne geçebilir.
Şah damarı ameliyatı ne zaman yapılır?
Şah damarı ameliyatı genellikle damarda ciddi bir daralma olduğunda, yani tıkanıklık oranı %70’in üzerine çıktığında ve felç riski yükseldiği zaman yapılır. Bu daralma, damarın içinde zamanla biriken yağ ve kireç birikintilerinden (plaklardan) kaynaklanır ve beyne giden kan akışını azaltabilir.
Amerikan Kalp Derneği ve İngiltere Ulusal Sağlık Sistemi (NHS) gibi kaynaklara göre, ameliyat özellikle şu durumlarda önerilir:
- Kişi yakın zamanda felç ya da geçici felç (TIA) geçirmişse ve yapılan görüntülemelerde damar tıkanıklığı yüksekse
- Karotis renkli doppler ultrason, BT anjiyografi (CTA) veya MR anjiyografi (MRA) gibi tetkiklerle ileri derecede darlık saptanmışsa
- Hiçbir belirti olmasa bile tıkanıklık çok ilerlemişse ve kişi genel sağlık açısından ameliyata uygunsa
Ameliyata götüren uyarı işaretleri genellikle; bir anda gelişen kol ya da bacakta güçsüzlük, konuşma bozukluğu, bulanık görme veya bir gözde geçici görme kaybı gibi belirtilerdir. Bu tür şikayetler beyne yeterince kan gitmediğini gösterir ve eğer damar ciddi şekilde daralmışsa, cerrahi müdahale felci önlemenin en etkili yollarından biri olabilir.
Kısacası, karotis cerrahisi herkese uygulanmaz. Ancak daralma ciddi boyuttaysa, felç riski yüksekse ve kişi genel sağlık açısından uygunsa, bu ameliyat hayat kurtarıcı olabilir.
Karotis arter (şah damarı hastalığı) riskini azaltmak için neler yapılabilir?
- Sigarayı bırakın– Sigara damarları yıpratır ve plak oluşumunu hızlandırır.
- Tansiyonu kontrol altında tutun– Yüksek tansiyon damar duvarlarına zarar verir.
- Kötü kolesterolü düşürün– LDL kolesterolü ne kadar düşükse damarlar o kadar korunur.
- Şeker hastalığını iyi yönetin– Kan şekeri kontrolü damar sağlığı için çok önemlidir.
- Kalp dostu beslenme rejimi uygulayın– Sebze, meyve, tam tahıl ve sağlıklı yağlara ağırlık verin.
- Düzenli egzersizler yapın– Hareket, kan dolaşımını ve kalp sağlığını güçlendirir.
- Fazla kilolardan kurtulun– Kilo arttıkça damarlar daha fazla baskı altında kalır.
- Tuz tüketimini azaltın– Özellikle tansiyon problemi olanlar için çok önemlidir.
- Stresi iyi yönetin– Sürekli stres kalp ve damar sağlığını olumsuz etkileyebilir.
- İlaçlarınızı düzenli kullanın– Doktorun verdiği ilaçlar koruyucu etki sağlar.
- Düzenli olarak doktor kontrolüne gidin– Erken teşhis, ciddi sorunların önüne geçmenin en etkili yoludur.
Sık Sorulan Sorular
Karotis arter tıkanırsa ne olur?
Şah damarı tıkandığında, beyne giden kan akışı azalır ya da tamamen durabilir. Bu durumda beyin yeterince oksijen ve besin alamaz, bu da felce yol açabilir. Felç aniden gelişir ve birkaç dakika içinde beyin hücreleri ölmeye başlar. Bazen tam tıkanmadan önce geçici felç denilen kısa süreli uyarı atakları yaşanır. Bunlar geçici gibi görünse de, aslında yaklaşan büyük bir felcin habercisidir. Tıkanıklık ilerledikçe görme kaybı, konuşma bozukluğu ya da vücudun bir tarafında güçsüzlük gibi belirtiler görülebilir. Bu yüzden erken tanı ve tedavi hayat kurtarır.
Şah damarı tıkanıklığı öldürür mü?
Evet, şah damarı tıkanıklığı hayatı tehdit edebilir ve ölümcül sonuçlara neden olabilir. Eğer beyne giden kan akışı aniden durursa, beyin oksijensiz kalır ve hayati fonksiyonlar zarar görür. Özellikle solunum, kalp atışı veya bilinç gibi önemli bölgeler etkilenirse, sonuç ölümcül olabilir. Bu yüzden erken müdahale hayati önem taşır.
Şah damarı tıkanıklığı için hangi bölüme gidilir?
Şah damarı tıkanıklığı şüphesi varsa, öncelikle kalp ve damar cerrahisi bölümüne başvurulmalıdır. Çünkü bu damarlar vücudun ana atardamar sisteminin parçasıdır ve cerrahi müdahale gerektiren durumlarda ilk değerlendirmeyi bu bölüm yapar. Gerekli görülürse nöroloji ve radyoloji gibi diğer branşlarla iş birliği içinde detaylı tetkikler planlanır. Özellikle daralma ileri düzeydeyse, cerrahiden önce doppler ultrason, BT anjiyografi gibi görüntüleme yöntemleri kullanılır. Eğer belirtiler ani başladıysa, zaman kaybetmeden en yakın acil servise başvurmak hayati önem taşır.
Şah damarı ultrasonu ne kadar sürer?
Şah damarı ultrasonu genellikle 15–30 dakika sürse de, bazı durumlarda süre uzayabilir. Özellikle damar yapısı net görüntülenemiyorsa, hastada daha önce geçirilmiş cerrahi işlemler varsa ya da şüpheli bir daralma tespit edilip detaylı inceleme gerekiyorsa işlem daha uzun sürebilir. Ayrıca her iki damar detaylı değerlendirilecekse veya hastanın tansiyonu, nefes alışı gibi durumlar cihazla uyumlu değilse, teknisyen görüntüyü daha net almak için süreyi uzatabilir.
Şah damarı ultrasonu (karotis ultrasonu) kimler için gerekli?
- Daha önce felç ya da geçici felç (TIA) geçirenler
- Ani konuşma bozukluğu, görme kaybı ya da vücudun bir tarafında güçsüzlük yaşayanlar
- Tansiyonu veya kolesterolü çok yüksek olanlar
- Diyabet hastaları (özellikle uzun süredir kontrolsüzse)
- Sigara içen ya da uzun yıllar içmiş olanlar
- Ailesinde felç ya da karotis damar tıkanıklığı öyküsü olanlar
- 65 yaş üstü ve kalp-damar hastalığı riski taşıyan kişiler
- Kalp ya da büyük damar hastalığı tanısı almış olanlar
- Kalp ameliyatı gibi büyük operasyonlar öncesinde kontrol amaçlı
- Boyun muayenesinde üfürüm sesi (kan akımında uğultu) duyulan kişiler